Партрэт Кацярыны II (Тып Росліна – Рокатава)

Невядомы мастак

Характэрная для класіцызму “праграма грамадскіх дабрадзеяў” ажыццяўлялася і ў мастацтве партрэта, дзе важнае месца заняў вобраз “першай грамадзянкі айчыны” – мудрай гасударыні, якая клапоціцца перш за ўсё пра дабро сваіх падданых. Жывапісныя і скульптурныя творы, якія праслаўлялі імператрыцу і яе валадаранне, стваралі шматлікія мастакі ў другой палове XVIII стагоддзя. Класічным узорам такога адлюстравання можа служыць партрэт Кацярыны II, створаны невядомым мастаком у канцы 1770-х гг.

Партрэт паступіў у калекцыю музея ў 1947 годзе з Дзяржаўнага Рускага музея Ленінграда (Санкт-Пецярбург), раней знаходзіўся ў зборы Смольнага інстытута высакародных дзяўчат і напісаны па пэўнай схеме, якая атрымала назву “Рослін – Рокатаў” або “Рослін – Лявіцкі”.

У студзені 1776 года ў Пецярбург запрошаны французскі майстар Аляксандр Рослін для стварэння параднага партрэта Кацярыны. Мастак справіўся з задачай, старанна прапісаўшы перламутравыя пералівы парчовай робы, эфектную чырвоную драпіроўку і бляск атрыбутаў імператарскай улады. Аднак твар быў прадстаўлены такім, якім ён быў у жыцці… Партрэт не спадабаўся Кацярыне: у лісце барону Грыму яна адзначыла, што Рослін адлюстраваў яе “шведскай кухаркай, грубай і простай…”.

Для адлюстравання твару імператрыцы былі запрошаны партрэтысты Фёдар Рокатаў і Дзмітрый Лявіцкі, задачай якіх стала ідэалізацыя вобраза. У якасці канчатковай афіцыйнай версіі партрэта ўказам сцвярджаецца наступная: “…Абавязваю з гэтага часу пісаць мае партрэты такім чынам: атрыбутыку пісаць як Рослін, а твар мой – як Рокатаў і Лявіцкі…».

Парадны партрэт увасабляе ідэю самадзяржаўнай улады. Напісаны з усімі неабходнымі атрыбутамі і сімвалічнымі адсылкамі: гарнастаевай мантыяй, дыяментавым ланцугом з выявай святога Андрэя Першазванага, каронай, гербам на троне і г. д. Кацярына паказвае скіпетрам на бюст Пятра I, які стаіць сярод калон, і надпіс над ім: “Пачатае здзяйсняе”,уяўляючы сябе пераемніцай пераўтварэнняў Пятра.