Дзейнасць Барысаўскага хрустальнага завода імя Ф. Э. Дзяржынскага – адной са старэйшых вытворчасцей Беларусі – важная частка нацыянальнай мастацкай культуры.
Гісторыя прадпрыемства пачынаецца з канца XIX стагоддзя. Шкляныя гуты ў горадзе Барысаве Мінскай губерні вядомы з 1880-х гадоў. На іх аснове ў 1898 годзе мінскі купец Бэрка Кабанаў адкрывае сваю вытворчасць, якая ў пачатку XX стагоддзя пераходзіць ва ўласнасць інжынера Вільгельма Краеўскага і атрымлівае назву “Хрустальная фабрыка “Барысаў”. Хрусталь і бясколернае шкло фабрыкі “Барысаў” славіліся сваёй чысцінёй. Вырабы выконваліся гутным і прасаваным спосабамі, дэкарыраваліся траўленнем, алмазнай гранню, роспісам золатам і эмалямі, маціраваннем і рыфленнем. Прадукцыя фабрыкі распаўсюджвалася ўнутры Расійскай імперыі і далёка за яе межамі. У 1910 годзе Барысаўскі хрусталь быў удастоены медаля на выставе шкла ў Парыжы.
Пасля рэвалюцыйных падзей 1917 года “Хрустальная фабрыка “Барысаў” была нацыяналізавана, перайменавана ў “Барысаўскі шклозавод”, які перажыў усе нягоды грамадзянскай вайны. Новую прадукцыю шклозавод пачаў выпускаць з 1921 года. Школа фабрычна-заводскага вучнёўства пачала рыхтаваць для завода кваліфікаваныя кадры шкловараў, выдзімальшчыкаў, шліфавальшчыкаў-алмазчыкаў. У 1938 годзе барысаўскія майстры вырабілі вялікія вазы і плафоны для афармлення Усесаюзнай сельскагаспадарчай выставы ў Маскве. Да 1940 завод выпускаў вырабы 320 відаў, якія экспартаваліся практычна па ўсім свеце.
У гады Вялікай Айчыннай вайны Барысаўскі завод быў разбураны і зноў уступіў у строй у 1944 годзе. Прадпрыемства спецыялізавалася на выпуску мастацкага шкла. Акрамя прасаванага посуду барысаўскія майстры робяць дэкаратыўныя вазы з каляровага і бясколернага шкла, прадметы, дэкарыраваныя алмазнай гранню, выдзіманыя вырабы з накладнога шкла. У той жа час распрацоўваюцца новыя малюнкі і новыя прыёмы канструявання вырабаў.
У 1957 годзе на прадпрыемстве ствараецца эксперыментальная мастацкая лабараторыя, пачынаюць сваю творчую дзейнасць выхаванцы Ленінградскага вышэйшага мастацка-прамысловага вучылішча імя В. І. Мухінай Антаніна Абрамава і Уладзімір Пракоф’еў. Пазней да іх далучыліся выпускнікі Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута Пётр і Таццяна Арцёмавы, Раіса Клімковіч. З другой паловы ХХ ст. мастакі становяцца галоўнымі ўдзельнікамі вытворчага працэсу. Новыя мастацкія ідэі ўвасабляюцца ў вытворчасці масавых вырабаў, ва ўнікальных і маласерыйных творах.
У 1978 годзе ў сувязі з 80-гадовым юбілеем завод перайменаваны ў “Барысаўскі хрустальны завод імя Ф. Э. Дзяржынскага”.
З 1970-х гадоў пачаўся выпуск шкла, афарбаванага рэдказямельнымі элементамі. Дасканалыя па формах і прапорцыях прадметы з такога шкла прыцягваюць вытанчанасцю і прастатой дэкору. Багатая колеравая гама хрусталя і шкла пашырае магчымасці мастакоў у стварэнні ўнікальных і маласерыйных твораў. На заводзе распрацаваны разнастайныя матывы геаметрычных арнаментаў і сюжэтнай выяўленчай алмазнай грані. Посуд і аўтарскі хрусталь барысаўскіх мастакоў і майстроў пастаянна экспануюцца на ВДНГ СССР, на міжнародных кірмашах і выставах у Бельгіі, Балгарыі, Вялікабрытаніі, Венгрыі, Германіі, Канадзе, атрымліваюць прэстыжныя ўзнагароды ў Францыі (1977), у Італіі (1998).
У пачатку 2000-х Барысаўскі хрустальны завод імя Ф. Э. Дзяржынскага перажывае значныя цяжкасці. На жаль, меры для ажыўлення вытворчасці, у тым ліку і запуск новай тэхналагічнай лініі па вытворчасці вырабаў з медыцынскага шкла не прынеслі чаканага выніку. З 2013 года пачалася працэдура санацыі, а ў 2020 годзе ў дачыненні да завода была адкрыта ліквідацыйная вытворчасць.
Частка калекцыі заводскага музея, якая прадстаўляе значную гістарычную і мастацкую каштоўнасць і з’яўляецца самабытнай з’явай еўрапейскага мастацкага шкла, была перададзена на часовае захоўванне Нацыянальнаму мастацкаму музею Рэспублікі Беларусь і рэгулярна дэманструецца ў выставачных залах. У 2022 годзе прынята рашэнне аб перадачы гэтай часткі калекцыі ў Музейны фонд Рэспублікі Беларусь.
Работа выставы працягнецца
да 27 чэрвеня 2022 года
